Munduko errelebo lasterketa handiena.

U jach noj ketlamil áalkab ti’ yóok’ol kab.

Ts’íibtan jo' Yucatán 10 ti Mayo 2022

Korrika deitzen da eta euskararen alde egiten da. Aurtengo edizioak 2.575 km osatu ditu Euskal Herrian barna. 11 egunetan, egun eta gau, euskararen aldeko lekukoa jendearen esku batetik bestera ibili da.

U k’aaba’e’ Korrika ku beeta’al yo’osal euskera. U meyajil ti’ le ja’aba’ tu chúukbesaj 2.575 km Euskal Herria. Ti’ 11 k’iino’ob, ichil u sáasil k’iin yéetel áak’abil, máax ilmil euskera ts’o’ok u máan ti’ junp’éel k’ab tak ti’ u láak’.

Euskararen alde Euskal Herrian barna egiten den ekimen erraldoia da Korrika. Herri batean hasi eta hiriburu batean bukatzen den errelebo lasterketa da. Bai, parte hartzaileek, txandaka, 11 egunez laster egiten dute. Eta atletismo probetan bezala, lasterkariek lekuko bat pasatzen diote elkarri. Gure hizkuntza erabiltzean egiten dugun bezala, hura bizi mantentzen dugu kolaborazioaren bidez. Lekukoak helmugara iritsi beharra du, barruan mezu ezkutu bat duelako. Testua euskararen komunitateko erreferentziazko pertsona batek idazten du eta hizkuntzaren aldeko aldarria du. Mezuaren idazlea bera da, antolatzaileekin batera, azken kilometro horretan laster egiten duena eta gero hura irakurtzen duena.

Korrika (Áalkab) junp’éel noj meyaj káaj yo’osal euskera káaj u meyajta’al ti’ Euskal Herria. Junp’éel áalkab ku káajal ti’ junp’éel kaaj ku ts’o’okol ti’ junp’éel noj kaaj. Le máaxo’ob ku táakpajlo’obo’ ku yáalkabtiko’ob 11 k’iino’ob. Je’ex u ketlamil áalkab. Bix k meyajtik k t’aan, k kuxkíintik yo’osal k múuch’ meyaj. Le ku táakpajlo’ yaan u k’uchul tak tu’ux unaj u k’uchul tumen ti’ yaan junp’éel ta’aka’an t’aani’. Le xooko’ ts’íibta’an tumen juntúul máak k’ajóola’an ti’ u kaajil euskera yéetel yaan ti’ leti’ u noj t’aanil yo’osal t’aan. Le máax ts’íibtik le xooko’, leti’e’ máax ku táakpajal yéetel le máaxo’ob jo’olbesik le áalkabo’ yéetel xan leti’ áalka’abtik u ts’ook u chowakil beej, ken ts’o’okoke’ ku xokik.

Euskararen aldeko “erokeria zoragarri” hori AEK-k antolatzen du. Erakunde hori pertsona helduen euskalduntzeaz eta alfabetatzeaz arduratzen da. Horretarako, euskaltegi sarea dauka Euskal Herrian barna. Korrika antolatuz AEK-k bi helburu bete nahi ditu. Batetik, euskararen aldeko kontzientzia suspertzea. Eta, bestetik, bere euskaltegien eguneroko lana indartzeko dirua biltzea. Lehenengo helburua herrietako, auzoetako eta hirietako euskaltzaleen aktibazioarekin lortzen du. Euskararen alde laster egitea gauza positiboa da hizkuntza estimatzen dutenendako, euskaldunak izan edo ez. Eta are gehiago pandemia “pasa” ondoren dagoen bizipoz premiarekin.

Le noj ba’al yo’osal euskera beeta’an tumen AEK (Coordinadora de Alfabetización yéetel Euskaldunización u káajbal u t’aanil ti’ Euskera). Le múuch’a’ ku meyaj yo’osal u ka’ansa’al Euskaldunización yéetel u kambal xook le nukuch máako’obo’. U ti’al lelo’ yaan u múuch’ meyaj euskaltegis (kúuchil ka’ansaj ti’ euskara) yéetel Euskal Herria. AEK u k’áat ka’ béeychajak ka’ap’éel ba’ax u k’áat Korrika. U k’áat xan ka’ béeyak u yantal ti’ob junp’íit taak’in u ti’al u mu’uk’ankúunsiko’ob u meyaj sáansamal ti’ le euskaltegis. Le yáax ba’al u k’áato’ob ka’ béeyako’ ku béeytal yéetel u mu’uk’ankúunsa’al euskaltzales (vascófilo ku ye’esik yaabilaj yo’osal euskera) ti’ kaajo’ob yéetel noj kaajo’ob. Áalkab yo’osal euskera jach ma’alob u ti’al le máaxo’ob u yaabilmo’ob u t’aanil vasco yéetel ma’ vasco’i’. Yo’osal xan u ki’imak óolil kuxtal ken máanak wáa ts’o’okok le k’oja’anila’.

Bigarren helburua lortzeko lekukoa eramaten dutenek dirua pagatu behar dute. AEK-k lasterketako kilometroak saltzen ditu. Horrek kilometroa erosten dutenei martxaren buruan joateko aukera ematen die. Pertsona solteek, lagun taldeek, kirol, kultura edota gizarte taldeek, alderdi, sindikatu eta erakunde ofizialek erosten dute Korrikako km-a. Horrela, AEK-k Euskal Herrian barna bere sarea mantentzen du eta herria euskalduntzeko bere ekarpena egiten du. Korrika bi urtetik behin antolatzen da, hurrengoa, beraz, 2024an izanen da.

U ti’al u béeytal u yúuchpajal ba’ax u k’áato’obe’, le máaxo’ob ku yilo’ob wáa u yojéelo’ob ba’ax ku yúuchul unaj u bo’olo’ob. AEK ku konik le buka’aj ku yáalkabta’alo’. Lelo’ ku ts’a’ik u páajtalil ti’ le máaxo’ob ku maano’obo’ ka’ xi’iko’ob ma’alob ti’e bej ku yáalkabtiko’obo’. Wíiniko’ob, múuch’ éeta’ilo’ob, múuch’ báaxalo’ob, yéetel u láak’ jejeláas múuch’o’ob ku máaniko’ob u p’íisil chowak bejo’ob Korrika. Beyo’ AEK ku meyaj yéetel Euskal Herria yéetel xan ku táakpajal yéetel Euskaldunización ti’ Euskal Herria(Noj lu’umil euskera). Korrika’e’ ku meyaj u ti’al u táakpajal láalaj ka’ap’éel ja’ab, le beetike’ u láak’ ja’ab tu’ux kun táakpajlo’ 2024.



Munduan barna
Euskal diasporak Korrika munduko makina bat txokotara eraman du. Han eta hemen dauden euskal komunitateetako kideak egun batean elkartu eta euskararen alde laster egiten dute munduko hainbat hiriburuetan, Mexiko DF barne. Bestalde, hizkuntzaren alde laster egitearen ideiak Euskal Herritik kanpo harrera ona izan du eta antzeko ekitaldiak antolatzen dira hainbat herrialdetan. Ibilbide motzekin hasi ziren batzuk, eta edizioz edizio dimentsio handia hartzen ari den hizkuntzaren aldeko ekitaldiak dira.

Tuláakal yóok’ol kab
U k’i’itpajal Vasca tu bisaj Korrika táanxel lu’umo’ob ti’ yóok’ol kab. U kaajnáalilo’ob u kaajilo’ob Vascas yano’ob waye’ yéetel tolo’ ku múuch’kuba’ob junp’éel k’iin ku yáalkabo’ob yo’osal euskera ti’ ya’ab noj kaajo’ob yéetel xan tu noj lu’umil México DF. U tuukulil meyaj yo’osal t’aane’ k’a’am jach ma’alob táanxel kaajil ti’ Euskal Herria yéetel xan ku beeta’al meyajo’ob táanxel lu’umo’ob je’exe ku beeta’alo’. Yane’ káaj yéetel kom áalkabo’ob ku beeta’al yo’osal t’aan ku meyajta’al láalaj ja’ab ku bin u ma’alobtal.

Mallorkan katalan hizkuntzaren alde 1993an hasi ziren “Korrika”. Hizkuntza beraren alde Valentzian 1995ean bereganatu zuten ekimena, eta Herrialde Katalanetan 1996etik egiten da Korrikaren moduko bat. Galizian galegoaren aldeko lasterketa egiten 2000. Urtean hasi ziren. Irlandan gaelikoaren aldeko aurreneko “Korrika” 2010ean antolatu zen. Galesek ere bereganatu zuten Korrikaren ideia eta 2014an ekin zioten antolaketari. Bretoieraren aldekoa 2008an hasi ziren antolatzen. Eta okzitanieraren aldeko lehen lasterketa 2018an egin zuten Okzitanian. Herrialde bakoitzean ekimenak izen propioa du: Correllengua, Correlingua, Rith, Ras yr laith, Ar Redadeg eta La passem.

U ti’al u kaláanta’al u t’aanil catalán ti’ u xéet’ lu’um bak’pachtan tumen ja’ Mallorca káajsa’ab Korrika ti’ u ja’abil 1993. U káajbal u kaláanta’al le t’aano’ meyajta’ab xan tumen u kaajil Valencia ti’ u ja’abil 1995. Ti’ u noj lu’umilo’ob Catalanes ku k’iinbesa’al junp’éel Korrika káaj ti’ u ja’abil 1996. U xíimbal yéetel u yáalkab ti’olal Gallego ti’ u noj kaajil Galicia káaj ti’ u ja’abil 2000. Yáax Korrika’e’ yo’osal gaélico ti’ u noj kaajil Irlanda káaj ti’ u ja’abil 2010. Gales xane’ káaj u tuukul je’ex Korrika ka’aj káaj ti’ u ja’abil 2014. U ti’al Breton káajsa’ab ti’ u ja’abil 2008. Yéetel le yáax áalkab beeta’ab yo’osal occitano beeta’ab ti’ u ja’abil 2018. Ti’ láalaj noj lu’umo’obe’ le noj meyajo’obo’ yaan u k’aaba’ob: Correllengua, Correlingua, Rith, Ras yr laith, Ar Redadeg yéetel La passem.

Aurtengoa
Martxoaren 31ko 16:30ean abiatu zen Korrika Amurriotik (Araba) eta Donostian (San Sebastian, Gipuzkoa) bukatu zen apirilaren 10eko 12:30ean. 2.575 km-ko ibilbidea. Lekukoa eskuz esku ibili da. Hura eramateko pagatu dutenez aparte makina bat herritarrek ere laster eginez bat egin du euskararen aldeko aldarrikapenarekin. Korrika euripean hasi zen, fronte hotzak elurra ekarri zuen lehenik eta izotza ondoren, baina bidean aurrera egin ahala eguzkia nagusitu zen eta bero ederrarekin bukatu zen errelebo lasterketa. Klima eragozpen guztiei aurre egin zieten lasterkariek.

U meyajil ti’ le ja’aba’
Korrika’e’ bin 31 ti’ u wináalil marzo ti’ u súutukil 16:30 ti’ u kaajil Amurrio (Álava) ka’ ts’o’ok tu noj kaajil Donostia ( San Sebastián, Gipuzkoa) ti’ u súutukil 12:30 ti’ u k’iinil 10 ti’ u wináalil abril. 2.575 km tu xíimbaltaj. Kex yaan bo’olnaj u ti’al u bisa’al, ya’ab máako’ob tu múuch’uba’ob u ti’al u kaláanta’al yéetel u t’aano’ob yo’osal euskera. Korrika káaj yáanal cháak, ke’elile’ tu táasaj wóolis síis, ba’ale’ je’ex u bin u xíimbale’ le k’iino’ yéetel jats’uts ooxoj tu ts’o’oksaj u xíimbal. Aj-áalkabo’ob yéetel ix-áalkabo’ob béeychaj u yáalkabo’ob kex tumen talamchaj u súutukil le k’iino’obo’.

AEK-k Korrika bakoitzerako lema bat eta mezu bat aukeratzen ditu. Aurtengo lema Hitzekin izan da. Hitz eta ekin hitzak batuz sortutako lema. Haren bidez AEK-k adierazi duenez, “oraingoa une erabakigarria zaigu bizi dugun hizkuntza larrialdi latzari aurre egiteko; ordua dugu mugitzeko, mundu osoko lengoaia gutxituok HITZen partida irabaz dezagun. EKIN diezaiogun, nork bere HITZEKIN”. Korrikaren aurkezpenean AEK-k hizkuntza erabiltzera deitu zituen hiztunak, euskara ez dakitenei ikastera eta administrazioei hizkuntzaren aldeko konpromiso aktiboa izatera. Azken horrekin lotuta, Korrikan zehar, euskara ikasi nahi duten pertsona helduek hori dohainik egiteko aukera eskatu zuen, hizkuntzaren ezagutzaren unibertsalizaziorako pauso handia delako.

AEK ku yéeyik junp’éel t’aan u ti’al Korrika. U t’aanil ti’e’ ja’aba’ Hitzekin. T’aan beeta’an ti’ u múuch’il u t’aanil Hitz (T’aan) yéetel Ekin(beet) (hitzekin u k’áat u ya’al xan: yéetel t’aano’ob). Ti’ u t’aanil AEK u ya’almaje’ “u súutukil u ti’al u beeta’al yéetel u yáanta’al le talamilo’ob yaan yo’osal t’aano’, u súutukil u ti’al k péeksikba’ex u ti’al beyo’ k áantik u t’aanil tuláakal yóok’ol kab t’aano’ob (hitz). Ko’one’ex táakpajal, láalaj juntúule’ yéetel u t’aan. Ti’ u súutukil u ts’a’abal k’ajóoltbil Korrika AEK tu ya’alaj ti’ ajt’aano’obe’ ka’ u t’ano’obe’ t’aano’, u ka’anal Euskera tumen le máaxo’ob ma’ u yojéelo’obo’ yéetel xan ka’ noj ba’alita’ak tumen le máaxo’ob ku meyajo’ob ti’al le kaajo’. Korrika’e’ k’áata’ab ti’ le nukuch máako’ob u k’áato’ob u kano’ob euskera ku béeytal u ka’ansa’al ti’ob xma’ bo’olil, junp’éel noj meyaj u ti’al u jo’osa’al táanil yéetel u mu’uk’ankúunsa’al le t’aano’.

Aurtengoa Korrikaren 22. edizioa izan da. Eskuz esku ibili den lekukoaren barruan Karmele Jaio idazleak idatzitako mezua zegoen. Jendetzaren aurrean irakurritako mezuan Jaiok adierazi zuenez, “euskarak behar du hezurdura bat, anatomia bat, arnas aparatu bat eta nerbio sistema bat”. Euskara “bizitzaz lohitzera” deitu zuen.

Ti’e’ ja’aba’ 22ª u beetpaja’anil ti’ Korrika. Ichil u meyajile’ ti’ yaan junp’éel t’aan ts’íibta’an tumen ixts’íib Karmela Jaio. Ti’ le ts’íib xo’ok ichil ya’ab wíiniko’obo’, Jaio tu ya’alaje’ “euskera u naj u yantal u baakel, u wíinkilal, u nu’ukulil u ch’a’ik yiik’ yéetel u nu’ukulil mu’uk’yaj”. Tu k’aaba’ataj euskera je’ex u pa’apa’ak’il kuxtal.

Baita “euskararekin hainbat inertziaren kontra” egiteko eskatu ere. “Hitzak hustu diren garai batean, bete ditzagun euskararen berbak harri eta herriz. Dena erosi eta saldu omen daitekeen garaian, erakutsi dezagun zein merkea den gure hizkuntza: debalde hartzen dugu herriaren ahotik eta debalde ematen diogu herriaren belarriari. Indibidualismoa indartuz doan garaian, egin dezagun euskara kolektibo bat, denon artean eta denona. Gerren sasoian, lehenetsi dezagun beti hitza. Influencer eta youtuberren aroan, izan ditzagun guk bestelako jainko txiki inspiratzaileak”. Orduan euskararen alde lan isila egindako zenbait gizon-emakume aipatu zituen.

Ka’ k’áata’ak ka’ táakpajal yéetel euskera yo’osal jejeláas ba’alo’ob. Ti’ junp’éel k’iin tu’ux ts’o’ok u mina’antal t’aan. k chuup yéetel tuunicho’ob yéetel xan kaajo’ob u t’aanilo’ob euskera ( ti’ u áanalte’il ik’il t’aan). Ti’ u k’iinil tu’ux ku ya’ala’al tuláakal ku béeytal u ma’anal yéetel u ko’onol, k e’es jach ma’ ko’oj k t’aani’: Xma’ bo’olil k kanik ti’ u chi’ k kaajal yéetel k síik tu xikin kaajal. Ti’ junp’éel k’iin tu’ux táan u yaantal múuk’, ko’one’ex beetik junp’éel euskera ichil tuláakalo’on yéetel u ti’al tuláakal. Ti’ u k’iinil ba’atelo’ob yáax táanil t’aan. Ti’ u k’iinil tu’ux ku jach meyajta’al internet yéetel youtube, yanak ti’ to’on kili’icho’ob ka’ u yaanto’on jóok’ol táanil. Ka’ túun t’a’an xíibo’ob yéetel ko’olelo’ob u beetmo’ob meyaj yo’osal euskera.

Bukatzeko, Jaiok adierazi zuen, “euskara ez dela zaila, euskara dela nahia”. Ziurtatu zuenez, “hizkuntza bat egunero hasten da, egunero bizitzen delako. Hizkuntza bat ez delako jaiotzen, egin egiten delako”. Horregatik, idazleak nabarmendu zuen: “sinistu dezagun euskara ez dela daukagun zerbait, garen zerbait baizik. Ekin euskarari, eutsi kateari”.

U ti’al u ts’o’okbale’, Jaio tu ya’alaje’ “euskera ma’ talami’, euskera ts’íibolal”. Je’ex jach tu ya’alijo’, “junp’éel t’aane’ ku káajal sáansamal, tumen kuxtalile’ sáansamal. Tuméen junp’éel t’aane’ ma’ tu síijil, ku beeta’al”. Le o’olale’, ixts’íibe’ tu ya’alaje’: “Tukultike’ euskera ma’ jun’p’éel ba’al yaantoni’, junp’éel ba’al to’on. Kaláant euskera, ma’ cha’ak u sa’atal.

Hori guztia irakurrita, irakurle, ariketa txiki bat proposatzen dizut orain. Azken hiru paragrafoak berriro irakurri, baina euskara jartzen duen bakoitzean maia hitzagatik ordezkatu. Ea zer iruditzen zaizun emaitza. Eta Korrikaren aurtengo kantak esaten duen moduan: sentitu, pentsatu, hitzekin!.

Le ken ts’o’okok a xokik tuláalal le xooka’ ix-xook, kin wa’alikteche’ ka’ beet junp’éel chan meyaj. Ka’ xook tuka’atéen u óoxp’éelil xet’ xook, ba’ale’ ti’ u t’aanil euskera k’ex yéetel u t’aanil maya. Ka’ wil bix kun p’aatal. Je’ex u ya’alik u k’aayil ti’ u ja’abil Korrika, ¡Mu’uyaj, tuukul, beet yéetel t’aano’ob!.